حق پهلی و رمضونیکه مهم‌ترین آداب مردم دیار دریا و کویر در رمضان

به گزارش پهره؛ به نقل از  عصرهامون ماه مبارک رمضان در سیستان وبلوچستان میزان آئین هایی است که تحول معنوی در حال و هوای مردم این دیار دارد و گوشه و کنار استان شاهد مراسمات مختلفی است که روح و جسم انسان را برای حضور معنوی در این مراسم با نشاط تر می کند.
  رمضانخوانی و سحر خوانی دو سنتی دیرینه در سیستان اوشیدا سایت محلی منطقه سیستان نوشت: کارشناس فرهنگی اداره تبلیغات اسلامی زابل عنوان کرد: رمضانخوانی و سحرخوانی دو سنتی دیرینه و زیبا در فرهنگ مردم سیستان به شمار می رود که تنها در ماه مبارک رمضان اجرا می شود. حسین عسکری کهندل در گفت وگو با خبرنگار اوشیدا؛ ابراز کرد: بر اساس کتاب تاریخ سیستان، رمضان در این منطقه تاریخی غنی دارد و مردم این منطقه در صدر اسلام به دلیل برخورداری از رصد‌خانه به راحتی از حلول ماه مبارک‌ رمضان با خبر می‌شدند و یک ماه را روزه ‌داری می کردند. حسین عسکری در ادامه گفت: رمضان خوانی و سحر خوانی دو آیین مهم منطقه سیستان در ماه مبارک رمضان است که هر کدام ویژگی خاص خود را دارد، در گذشته جهت اطلاع‌رسانی سحر به شیوه های خاصی صورت می گرفته، در بسیاری مواقع با ایجاد سروصدا در هنگام سحر، کوبیدن درب منازل، فانوس به دست و یا چاوشی کردن (خواندن اشعاری زیبا وعرفانی) فرارسیدن هنگام سحر را به همدیگر اطلاع می دادند که تا سالهای متمادی به دلیل عدم وجود رسانه ویا وسایل ارتباط جمعی این شیوه مورد توجه بوده است. وی در مورد آیین رمضان خوانی در منطقه سیستان گفت: گروه های شش تا ده نفره ای، در ساعات اولیه شب های نیمه دوم ماه مبارک رمضان تا شب قبل از ضربت خوردن امیرالمومنین علی(ع) بر درب منازل شهر و روستا رفته و به طور دسته جمعی با همخوانی و همنوایی و با آهنگ خاصی شعر رمضونیکه را که در وصف ماه رمضان است را می خوانند که صاحب خانه بعنوان تبرکی به گروه رمضان خوانی چیزی از قبیل نقدینه یا شیرینی جات بدهد. رمضونیکه  ندای هیرمند سایت محلی منطقه هیرمند نوشت: هر چند بسیاری اجراء مراسم  رمضونیکه  را که  با خواندن  اشعاری خاص توسط گروهی از ساکنان  محله  وروستا همراه  بود ابتدای ماه  مبارک  رمضان  می دانند که  هر شب در محله ها اجراء می شد اما آنچه  میتوان  در این  زمینه  عنوان  کرد  وبیشتر عمومیت  دارد اینکه  رمضونیکه  در شبهای 14 و15 ماه  مبارک  رمضان  مصادف  با ولادت  کریم  اهل بیت  حضرت  اما حسن  مجتبی (ع)  اجراء می شود. در رمضونیکه  گروهی از جوانان  و یا افراد مسن  در روستا گردهم  می آیند  ودرب منازل اهل روستا حاضر می شوند  واشعاری خاص  وگاها" در وصف صاحب خانه  با اطلاعاتی که  در احتیار داشتند را میخواندند، خواندن  تا زمان  حضور صاحب خانه  به  درب منزل واهداء هدایایی از انواع  مواد خوراکی  و یا پول نقد ادامه  می یافت  وبه  همین  ترتیب به اکثر منازل روستا یا محله  سرکشی می کردند. رمضونیکه  نوعی شادی در روستا یا محله  محسوب می شد بطوریکه  گاها" با شوخی های  متفاوتی از سوی صاحب خانه  در برخورد با افراد وپاشیدن  کاسه ای آب از روی دیوار و...  بر سر ورویشان  همراه  بود همراه  بود . در نهایت  پس از پایان  کار هدایایی جمع آوری شده  توسط سر گروه  بین  افراد به  نسبت  مساوی تقسیم  وهریک  به  عنوان  تبرک  بنا به  اعتقادات  خاصی که  داشتند از این  مواد خوراکی استفاده  می کنند . و بخشی از آن  نیز بین   نیازمندان  ومستمندان  همان  روستا یا محله  توزیع  می شود. آنچه در خواندن رمضونیکه  مورد توجه  بوده است  اینکه  رمضونی خوانی تا قبل از شب نوزدم  ماه  مبارک ومصادف  با ضربت  خوردن  مولای متقیان امام علی (ع) پایان  می یافت.
  از سحوری تا "دبوج" قوم بلوچ دلگان پرس سایت محلی منطقه دلگان نوشت: مردم شهرستان دلگان هم با شروع ماه مبارک رمضان آداب و رسوم خاصی دارند که بعضی از این رسوم با سایر اقوام بلوچ مشترک است. از بیدار شدن در سحر که به سحوری معروف است تا افطار که به "دبوج" یا "دبوچ" معروف است. لیلا بامری یکی از بانوان بلوچ دلگانی در گفتگو با خبرنگار دلگان پرس به آداب مخصوص قوم بلوچ در این ماه اشاره کرده و می گوید: مردم بلوچ ساعاتی قبل از اذان صبح بیدار می شوند، که به راز و نیاز  با پروردگار می پردازند، زن های بلوچ در این فرصت "سحوری" را آماده می کنند. وی با بیان اینکه زنان بلوچ علاوه بر غذاهای مرسوم سفره های ایرانی، غذای مخصوص این مناطق مانند "هتوک اناردانی" یا همان آبگوشت اناری ، تباهگ و... را آماده می کنند، تصریح کرد: اما با توجه به درآمد افراد هم ممکن است این غذاها در همه خانواده ها نباشد و یا اینکه متفاوت باشد. بامری ادامه داد: هتوک اناردانی از مخلوط گوشت گوسفند با انار خشک و همچنین ادویه های مانند آچار که توسط خود زنان بلوچ تهیه می شود، آماده می شود. این بانوی بلوچ دلگانی با اشاره به اینکه بعد از اینکه سحوری که آماده شد، مقداری از آن را به عنوان تحفه به همسایگان می دهند، بیان کرد: با توجه به اینکه اکثر مردم از سحوری خود به دیگران تحفه می دهند، اکثر سفره های قوم بلوچ رنگین است.
  افطاری و سحری مشترک تحفه ای برای همسایگان لیلا بامری با تاکید بر اینکه بعد از سحوری همه خانواده با هم به مسجد می روند و نماز صبح را در این مکان مقدس اقامه می کنند، اضافه کرد: بعد از نماز صبح معمولا جزء یا بخش هایی از قرآن کریم را تلاوت می کنند. وی با بیان اینکه مردم بلوچ دلگان همانطور که در سحر برنام های خاص و منحصر به فردی دارند در افطار هم که در نزد بلوچ به دبوج معروف است برنام های خاصی دارند، اظهار کرد: بانوان بلوچ دلگانی قبل از افطار غذاهایی مخصوص آماده میکنند. این بانوی بلوچ دلگانی با اشاره به اینکه در افطار غذاهایی مانند چنگال، تجکی و روغن جوش را آماده می کنند، عنوان کرد: با توجه به وجود محصول خرما در جنوب سیستان و بلوچستان، عمده غذاهای مردم در سفره افطار از خرما است. وی تجکی و چنگال مخلوطی از خرما، روغن حیوانی و آرد مخصوص گندم است که با شیوه ای خاص توسط بانوان بلوچ دلگانی آماده می شود، گفت: روغن جوش هم که از اسمش پیدا است با روغن و خمیر آرد گندم آماده می کنند. لیلا بامری اظهار کرد: همانطور که در سحوری از غذای خود به همسایگان و بویژه به افراد نیازمند و مستضعف تحفه می کردند، در افطار هم مقداری از این غذا خود را تحفه می کنند. این بانوی بلوچ دلگانی خاطرنشان کرد: یکی از رسوماتی ‌که در گذشته در منطقه دلگان رونق بیشتری داشته است و امروزه هم کم و بیش اجرا می‌شود، دیدار از دوستان و آشنایان بعد از دبوجی است. بازار رنگارنگ عطاری ها شلوغ تر از هر فصل دیگر پهره سایت محلی منطقه ایرانشهر نوشت: در ایرانشهر یکی از بازارهایی که بیشتر از جاهای دیگر مورد استقبال قرار می گیرد عطاری هاست؛ در همین زمینه نوربی بی یکی از زنان بومی ایرانشهر به خبرنگار پهره گفت: با توجه به بالابودن مصرف پکوره و سمبوسه در بین مردم منطقه؛ بیشترین خرید مردم از عطاری ها بذر گیشنیز و آرد نخود می باشد. وی افزود: «پکوره» از مخلوط آرد نخود، آرد گندم، گشنیز، ادیه های معطر، روغن، فلفل و سیب زمینی تهیه می شود و مردم بلوچ معمولاً سر سفره افطار از این غذا بهره می گیرند، دستور پخت آن از کشورهای عربی و پاکستان گرفته شده است. نوربی بی ادامه داد: با اذان مغرب سفره افطار پهن و بعد از خوردن مقدار کمی ماست و خرما؛ بلافاصله نماز مغرب را اقامه می کنیم و تقریبا در یک ساعت بعد از افطار نماز عشا و بعد از آن سفره شام پهن می شود. وی با اشاره به این نکته که  امکان ندارد ماست و خرما از سفره افطار قوم بلوچ حدف شود افزود: در سفره افطار علاوه بر خوراکی های مرسوم مثل آش و حلیم؛ میوه و شربت هم برای رفع عطش گرمای طاقت فرسای منطقه؛ طرفداران خاص خود را دارد.
  ماست و خرما جز لاینفک سفرهای افطار قوم بلوچ وی ادامه داد: تباهگ، نان تیموش، ترشی انبه، ترشی لیمو، کتوک، هارگ، بت ماش، چانگال هم از خوراکی های مورد استفاده در سفره های ماه مبارک رمضان در منطقه بلوچستان است که همیشه بخشی از این مواد خوراکی برای مشارکت در ثواب افطاری دادن در سینی هایی به مساجد فرستاده می شود. نوربی بی "سیوه ایی" را هم یکی از شیرینی های خوشمزه مردم بلوچ منطقه معرفی کرد و گفت: اکثرا این شیرینی رشته ای شکل قبل از اقامه نماز عید فطر مصرف می شود و تقریبا در خانه همه طبخ می شود.
  غذاهای بلوچی با طعمی به حلاوت طبیعت پاپایا سایت محلی منطقه سرباز نوشت: "تباهگ" را میتوان به عنوان یکی از اصلی ترین غذاهای ماه مبارک رمضان در منطقه بلوچستان دانست که مخصوص سفره سحری است که از مخلوط برنج، ادویه و نوع خاصی از گوشت خشک شده تهیه می شود و به دلیل طعم خاصی که داراست مورد توجه مردم این منطقه است به گونه ای که دارای طرفداران زیادی در میان قوم بلوچ و حتی اقوام غیربومی ساکن جنوب سیستان و بلوچستان است. آماده سازی گوشت خاص و خشک شده "تباهگ" یک هفته تا ۱۰ روز طول می کشد و به همین دلیل، کار تهیه این خوراک مخصوص ماه مبارک رمضان از نیمه دوم شعبان آغاز می شود. نحوه تهیه تباهگ بدین ترتیب است که ابتدا قصابان ماهر گوشت را به صورت لایه های نازک و ورقه های ظریف پهن می برند و سپس پودر انار ترش و آب لیمو و نمک را که از قبل بصورت خمیر در آمده است بر روی لایه های گوشت می مالند تا کل سطح آن به مواد آغشته شود و سپس گوشت ها را در مجاورت تابش آفتاب بر روی بند و یا طنابی آویزان می کنند تا آب آن تبخیر شده و به خوبی خشک شود. برای جلوگیری از نفوذ گرد و غبار گوشت های آویز شده را با تور یا پارچه های مخصوص می پوشانند به شکلی که هوا و نور کافی به گوشت برسد و بعد از خشک شدن گوشت، آنها را جمع آوری کرده و در کیسه های پارچه ای قرار می دهند تا در طول ماه مبارک آن را با برنج طبخ و مصرف کنند. این خوراک خوشمزه از قرن ها پیش در میان مردم بلوچستان رواج داشته است، با توجه به نبود برق در آن زمان "تباهگ" بهترین و آسان ترین روش برای مصرف طولانی مدت گوشت به شمار می رفته است. از دیگر غذاهای خاص در جنوب سیستان و بلوچستان، خوراکی خوش طعم و پر از انرژی است که با استفاده از خرما و روغن محلی تهیه می شود. "چانگال" میز خوراکی خاصی است که بیشتر در ماه مبارک رمضان بر سر سفره افطار مورد استفاده قرار می گیرد و مواد اولیه آن خرما، خمیر نیمه پخته، روغن محلی حیوانی و افزودنی های معطری است که توسط زنان بلوچ از کوه ها و دست های بلوچستان جمع آوری شده است. چانگال جزء شیرینی های محلی ثابت سفره های افطار است طرفداران این شیرینی مخصوص بلوچی بجزء از ایام رمضان نیز آنرا تهیه و صرف می نمایند اما پرمصرف ترین زمان این شیرینی خوشمزه ماه مبارک رمضان است به گونه ای که این شیرینی خاص بلوچی هم مانند "تباهگ" در میان غیر بلوچ های منطقه طرفداران بی شماری دارد.  جشنواره ای از رنگ و طعم در سفره های سحری و افطار "بَّت ماش" را میتوان غذایی برای بارندگی دانست به گونه ای که علاوه بر ماه مبارک رمضان در همه ایام سال و هنگام بارش باران بر سر سفره مردمان بلوچ حاضر می شود و به عقیده بومیان منطقه جنوب سیستان و بلوچستان بهترین زمان برای صرف "بتّ ماش" زمانی است که باران می بارد و همین زمان است که به اصطلاح عام آن این خوراک "شل" می چسپد و مصرف آن با ترشی انبه و یا لیمو لذتش را دوچندان میکند. این غذای کاملاً نرم بوده و از موادی چون برنج، روغن، ماش و افزودنی های معطر تهیه می شود. معمولاً کسانی که قادر به تهیه "تباهگ" نیستند در این ماه بیشتر از این غذای پر چرپ استفاده می نمایند و "بت ماش" به دلیل نرمی بیش از حد و انرژی زائی بالا هنگام سحری میل می شود و به عقیده مردم این منطقه هر کس هنگام سحری "بت ماش" بخورد تا یک روز گرسنگی را فراموش میکند. "نان تیموش"این نان که فقط در بلوچستان تهیه و پخت می شود تنها مخصوص ماه رمضان نیست اما به علت سبکی و هضم سریع آن در این ماه طرفداران زیادی دارد. نان تیموش حتی از کاغذ نیز نازک تر است و پخت آن مهارت خاصی را می طلبد. نان "تیموش" نیز همچون سایرخوراکی ها خاص بلوچستان در ماه مبارک رمضان علاقمندان و طرفداران زیادی دارد  این نان بسیار نازک و کاملاً ترد را بیشتر با خورشت مصرف می کنند و یا اینکه بصورت تازه و گرم آن را می خورند و چون این نان بسیار سبک است و زود نیز هضم می شود. امروزه نان "تیموش" را با ظروف کاملا پهن و مخصوصی بنام "تین" تهیه می کنند اما در گذشته پخت آن با استفاده از سنگ های بسیار نازک، بزرگ و پهن موجود در کوه های لایه ای منطقه "تلار" صورت می گرفت. مردمان بلوچ "تیموش"  را نازک ترین نان جهان می دانند که با استفاده از آرد ، نمک، آب و مقدار بسیار اندکی روغن که برای جدایی لایه نازک خمیر بعد از پخت از "تین" یا سنگ کاربرد دارد تهیه می شود. "پکوره"آردنخود، آرد گندم، گشنیز، ادیه های معطرو روغن  از مواد اصلی غذای خاص دیگری است که مردمان بلوچستان قرن هاست آن را تهیه کرده و بر سفره های سحری و افطار می گذارند. "پگوره" غذایی است که دستور پخت اصلی آن از کشورهای عربی و پاکستان به دست زنان بلوچ رسیده و آنان نیز با استفاده از طبع هنری خود در آشپزی آن را تغییر داده اند تا غذایی خاص بلوچستان طبخ کنند. از دیگر خوراکهای محلی که می توان آن را بر سر سفره های افطار مردم بلوچ یافت، حلوا شکری، حلوا شیرگی، خرما بریز، خرما شیرگی، کتوک، هارگ، انواع لبنیات محلی، نان روغنی، مربای خرما، انواع ترشی های مختلف مثل ترشی لیمو، ترشی انبه است.
  شیرین کامی روزه داران با حلاوت سوجی لادیز سایت محلی منطقه میرجاوه نوشت: پریناز یکی از کدبانوهای شهرستان میرجاوه در این باره به خبرنگار ما می گوید: یکی از آداب و رسوم مردم میرجاوه در آستانه ماه رمضان خانه تکانی است، اکثر بانوان سعی می کنند تا با خانه تکانی و تمیز کردن منزل به استقبال ماه میهمانی خداوند بروند و کوچکترهای خانه را با آداب روزه داری و احترام این ماه مبارک آشنا کنند، روزه اولی های هر خانه برای اولین روز روزه داری اش از بزرگتر منزل هدیه ای معنوی دریافت می کند تا شیرینی این روزه داری برایش ماندگار شود. وی افزود: مردم بلوچ غذاهای خوشمزه و متنوعی برای این ایام طبخ می کنند،بز قورمه یکی از غذاهای سنتی مردم این شهرستان محسوب می شود که در هنگام افطار و سحر مورد استفاده قرار می گیرد، شله زرد، نان روغنی، حلوای خرما، سمبوسه و پکوره و همچنین چنگال که نوعی غذا با استفاده از خرما ست، از دیگر غذاهای محلی میرجاوه است که بانوان با طبخ آن از میهمانان و اعضای خانواده خود پذیرایی می کنند.
  هدیه معنوی روزه اولی ها از بزرگتر فامیل این بانوی بلوچ "سوجی" و "سمیا" را از غذاهای پرطرفدار میرجاوه معرفی کرد و ادامه داد: "سوجی" نوعی حلوا است که با استفاده از آرد برنج طبخ شده و برای پذیرایی از میهمانان در هنگام افطار استفاده می شود و  سمیا نیز نوع دیگری از غذاهای پرطرفدار میان میردم میرجاوه است که رشته های باریکی از هل، شیر، زعفران و شکر است که مانند ماکارانی طبخ می شود. وی آب گوشت، اناردونه ، و ته چین گوسفند را از دیگر غذاهای رایج در میرجاوه در ایام ماه مبارک دانست و افزود: "بزقورمه" از جمله غذاهای پر طرفدار در بین مردم میرجاوه اس که با گوشت بز، کشک محلی یا همان قوروت در هنگام سحر و افطار طبخ می شود و آب گوشت، اناردونه ، و ته چین گوسفند از دیگر غذاهای پرطرفدار در میان سفره افطار اقوام بلوچ است.  آیین کهن شب پادکنک تا حق پهلی سنتهای اصیل مکرانی چهاربهاران سایت محلی منطقه چابهار نوشت: شپ پادکنک (بیدارکردن برای سحری):از سنن دیگر مردم دشتیاری در گذشته در روستاها، بیدار کردن اهالی هنگام سحر بود که چند نفر از مردم در کوچه ها می گشتند و مردم را برای سحر بیدار می کردند گاهی با نواختن طبل و در زدن خانه ها صورت میگرفت وا هل خانه نیز با روشن کردن چراغ، بیدار بودن خود را اعلام می کردند امروزه هم این سنت تا حدودی منسوخ شده ووسایل مدرن و امروزی وظیفه بیداررا برعهده گرفتند یکی از نمونه های اشعار خواننده شده در سحر هنگام چنین مضمونی دارد: «ای جنگلی گرازان- بی روچگ بی نمازان- تو وپتگی هماری!-ترس چه هدا نداری» این شعر از قدمت دیرینه ای برخوردار است و در حال حاضر درون مایه اشعار سحر با ادبیاتی نرم و ملایم تر خوانده می شود که  بیشتر آن  با مضمون پیامبران و ائمه اطهار است. نماز تراویح: در نزد مذهب اهل سنت هر شب به همراه نماز عشاء، نماز 20 رکعتی اقامه می شود که به آن 'تراویح' می گویند، از منظر اهل سنت این نماز که ویژه ماه مبارک رمضان است، فضائل زیادی دارد و خواندن آن برای روزه داران لازم است. نماز تراویح متشکل از 10 نماز دو رکعتی است که مردم بلوچستان بر طبق سنت دیرین خود همیشه سعی می کنند بیست رکعت نماز تراویح را به جماعت و امامت حافظ قرآن که هر شب یک جزء از این کتاب مقدس را تلاوت می کند، بجا بیاورند، اقامه نماز تراویح از 45 دقیقه تا یک ساعت و نیم به طول می انجامد.

سمبوسه معروف ترین غذای سراوان در ماه رمضان
شستون سایت محلی منطقه سراوان نوشت: حال و هوای افطاری ماه رمضان در سراوان در اکثر خانه ها توسط بانوان این شهرستان با پخت انواع سرخ کردنی هایی مثل سمبوسه،  پکودا، نان روغنی، شیرسیویی، کاستر، شربت، حلواخرما، انواع میوه ها و ماست رقم می خورد که هر خانواده ای با توجه به توان مالی سفره افطاری خود را تزیین می کند. پکودا که با آرد نخود درست می شود یکی از غذاهای افطاری سراوان است که در آن آرد گندم، آردنخود، سیب زمینی، گشنیز، نخود و نمک به کار می رود. برای طبخ این نوع غذا از تابه های مخصوص ته گودی استفاده می کنند به این صورت که بعد از ریختن روغن در تابه با یک قاشق غذا خوری پکودا را در گوشه ای از تابه قرار می دهند و در پایان 4 الی 6 پکودا در آن جای می گیرد. یکی از معروف ترین خوراکی ها و غذاهای سراوان در ماه مبارک رمضان سمبوسه است که نان آن در برخی مواقع از خمیر و در بعضی اوقات از نان لوش تهیه می شود.
گوشت گوسفند چرخ شده، سینه مرغ آپز شده، گشنیز، سیب زمینی و ادویه از ترکیبات سمبوسه است که این مواد را با هم ترکیب و درون خمیر یا نان لواش برش داده شده قرار می دهند و با روغن در تابه ته گود یا معمولی سرخ می کنند.
در ماه مبارک رمضان در شهرستان سراوان مرسوم است که در ایام مختلف این ماه هنگام افطار غذا به همراه حلوا و خرما به مساجد برده می شود و در میان روزه داران تقسیم می گردد و ثواب این عمل خیر را نثار اموات خود می کنند.   انتهای پیام/