پهره - یادی از برجسته ترین سوزن دوز ایران «مهتاب نوروزي»

یادی از برجسته ترین سوزن دوز ایران «مهتاب نوروزي»

به گزارش پهره؛ مهتاب نوروزی (درگذشتهٔ ۲۴ تیر ۱۳۹۱ در روستای قاسم‌آباد بمپور) مشهورترین سوزن‌دوز بلوچستان ایران بود.او به واسطه هنری که در نوجوانی داشت برای سوزن‌دوزی لباس‌های اشراف انتخاب شد حتی نمونه ای از کارهایش اکنون در موزه سعدآباد موجود است.هنرش نه تنها در موزه نگهداری می شود بلکه گردشگران و مهمانهای خارجی که آوازه هنرش را شنیده بودند هر وقت به سیستان و بلوچستان می آمدند سراغ مهتاب را می گرفتند.تعدادی از آثار مهتاب نوروزی در مجموعهٔ سعدآباد تهران نگهداری می‌شود. لباس‌های درباری که او به همراه دیگر سوزن‌دوزان بلوچ به سفارش فرح دیبا، ملکهٔ سابق ایران در دههٔ پنجاه خورشیدی دوخته‌بود، از جمله این آثار است.
سوزن دوزی یكی از شیوه های سنتی آرایش جامه بانوان بلوچ در استان سیستان و بلوچستان است كه قدمت آن به سالهای قبل از میلاد بازمی گردد و از صنایع دستی مشهور جنوب شرق كشور به شمار می رود.دست آفریده های این بانوی سوزن دوز در نمایشگاههای داخل و خارج از كشور بارها به نمایش درآمده و نظر همگان را به خود جلب كرده است.
زندگی مهتاب نوروزی از کودکی سوزن‌دوزی می‌کرد و در شانزده‌سالگی هم استاد شد و در مجموع به مدت ۶۳ سال به سوزن‌دوزی ادامه داد. او این هنر را از مادرش یاد گرفته بود. کار کرد و به دیگران هم یاد داد آنقدر که همه دخترهای سیستان و بلوچستان و آنهایی که سوزن دوزی بلد هستند می دانند مهتاب نوروزی در روستای قاسم‌آباد، در هفت کیلومتری بمپور از توابع سیستان و بلوچستان زندگی می کرد. مهتاب هیچ‌وقت ازدواج نکرد و همیشه تنها بود؛ او در این باره می‌گفت:
وقتی خواستگار برایم می‌آمد یک تکه پارچه برمی‌داشتم و می‌رفتم توی یک اتاق سوزن‌دوزی می‌کردم. هیچ وقت هم عاشق نشدم چون آن زمان رسم نبود که شوهر را ببینی. فقط باید به حرف خانواده‌ات گوش می‌کردی اما من هیچ وقت دل به هیچ مردی ندادم! خانواده‌ام هم که وقتی فهمیدند دلم نمی‌خواهد ازدواج کنم دیگر کاری به کارم نداشتند. با این وجود اما می‌گفت که همهٔ دختران روستا فرزندانش هستند و به همهٔ آن‌ها سوزن‌دوزی یاد می‌داد.
او نزدیک به ۵۰ سال روی پارچه‌ها، نقش بلوچ زد تا آن‌جا که در چهار سال گذشته به‌خاطر دیسک کمر، از ادامهٔ کار باز ایستاد. علاوه‌بر مشکلات کمرش به آلزایمر هم مبتلا شده بود و برای همین در سال‌های آخر عمرش نزد برادرزاده‌اش، زینب نوروزی که حالا خودش استاد سوزن‌دوزی شده‌است زندگی می‌کرد.
ادارهٔ میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان از سال ۱۳۸۶ برای او ۱۶ سال سابقهٔ کار در نظر گرفت و بر اساس آن به او حقوق بازنشستگی می‌پرداخت. پس از تقدیری که فرهنگستان هنر از مهتاب نوروزی و سیزده هنرمند دیگر در برنامهٔ «گنجینه‌های از یاد رفتهٔ هنر ایرانی» در سال ۱۳۸۶ انجام داد به سال‌ها تلاش او در اداره‌های مختلف استان سیستان و بلوچستان برای دریافت حقوق بازنشستگی و بیمه‌شدن پایان داده شد و مقرری در پنج سال آخر عمر مهتاب نوروزی که به دلیل کهولت سن و کم‌بینائی دیگر قادر به سوزن‌دوزی نبود، پرداخت شد !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
در نهایت او در شامگاه جمعه ۲۴ تیر ۱۳۹۱ در زادگاهش روستای قاسم‌آباد در هفت‌کیلومتری بمپور در سن ۷۸ سالگی درگذشت.
آثار دست‌آفریده‌های این بانوی سوزن‌دوز در نمایشگاه‌های داخل و خارج از ایران بارها به نمایش درآمده و نظر همگان را به خود جلب کرده‌است. کارهای ایشان بارها به فرانسه رفته و در مزون‌های مختلف آن دیار به عنوان کار تکمیلی لباس‌های فاخر مورد استفاده قرار گرفته‌است.
این بانو به جز سوزن‌دوزی در پریواردوزی، سیاه‌دوزی، آینه‌دوزی، سکه‌دوزی و رودوزی نیز در منطقهٔ سیستان و بلوچستان سرآمد همگان بود و اکثر دختران این خطه از هنر و دانش وی بهره‌مند شدند.
او در جوانی به‌خاطر ظرافت بی‌مانندی که در کار سوزن‌دوزی داشت، انتخاب شد تا بر لباس‌های فرح دیبا نقش بزند که اکنون در مجموعهٔ سعدآباد به‌نمایش گذاشته شده‌اند، بی‌آن‌که نامی از این هنرمند برجسته در کنار آن‌ها آورده شده باشد. فیلم‌های مستند زیادی از زندگی این هنرمند برجستهٔ صنایع دستی شاخته شده‌است، اما کمتر کسی او را می‌شناخت یا از او سراغی می‌گرفت.
تقدیرها مهتاب نوروزی از وزارت ارشاد نشان درجهٔ یک هنری گرفت و قرار بود مهر اصالت یونسکو را هم دریافت کند.همچنین در سال ۱۳۸۶ فرهنگستان هنر از مهتاب نوروزی و سیزده هنرمند دیگر در برنامهٔ «گنجینه‌های از یاد رفتهٔ هنر ایرانی» تقدیر کرد .
معرفی هنر دست مهتاب نوروزی در کاخ نیاوران

مجموعه فرهنگی- تاریخی نیاوران به بهانه درگذشت مهتاب نوروزی، بانوی سوزن دوز بلوچ اقدام به معرفی آثار این هنرمند در این مجموعه كرده است.

به گزارش روابط عمومی مجموعه فرهنگی- تاریخی نیاوران سالومه پوریامین، مدیر روابط عمومی این مجموعه با تسلیت درگذشت مهتاب نوروزی به جامعه هنری ایران، گفت: تعدادی از آثار سوزندوزی كه این هنرمند خلق كرده در نمایشگاه دائمی «تافته های جدا بافته» و مخزن کاخ اختصاصی نیاوران موجود است.

مهتاب نوروزی تمام ۷۶ سال عمر خود را به پای سوزندوزی، سکه دوزی و گلدوزی ریخت و تنها در خانه محقر خود در قاسم آباد بمپور از توابع ایرانشهر روزگار گذراند.

وی سوزندوزی را از ده سالگی از مادر خود فراگرفته بود و در ۱۶ سالگی تبدیل به استادکار سوزندوزی شده بود و به آموزش رایگان سوزندوزی به دختران روستا که همانند او معیشت سختی داشتند می پرداخت.

نوروزی هیچگاه برای خود بلوچی دوزی نکرد. زمانی که استعدادش شناسایی شد لباس گرانبهای فرح دیبا را بلوچی دوزی کرد که تعدادی از آن را می توان در نمایشگاه دائمی «تافته های جدا بافته» مجموعه فرهنگی-تاریخی نیاوران مشاهده کرد.

بعدها هم که استادکار سوزندوزی سازمان صنایع دستی شد و قرارداد آموزش و سرپرستي سوزن‌دوزها را داشت. در همایش گنجینه‌‌‌های از یاد رفته‌ی ایران در سال ۱۳۶۸ نیز از او تقدیر شد.

«پلیوار»، «شیرگ»، «پُرکار» و «جَواک» از اصلترین طرح‌‌‌های سوزن دوزی بلوچ است که زائیده‌ی ذهن و تخیل زنان بلوچ بشمار می‌روند و حتی بدون استفاده از هیچگونه نقشه‌ای با کمک تار و پود ریز بر دل پارچه‌‌‌ها پیاده می‌شوند. البته نقش‌‌‌های دیگری هم هست مانند: طاووس، گل سرخ، تَلمَل، تلنگ، گواَچ، چشم ماهي، چشم مار، چشم گوره‌خر و دلکش.

روستاهایی که اکنون این هنر در آنها بیشتر رواج دارد عبارتند از: اسپکه، هریدک، قاسم آباد، بمپور، نکوهچ در شهرستان نیکشهر، کوپچ، پیپ، مته سنگ، چانف، مهنت در شهرستان نیکشهر، ایرندگان، مارندگان، اسماعیل آباد در شهرستان خاش، گشت، سوران، جالق، کله گان در شهرستان سراوان و همچنین شهرستان زاهدان.

خبرگزاری میراث فرهنگی درباره این بانو چنین نوشت :
برجسته ترین سوزن دوز ایران در فقر از دنیا رفت مهتاب نوروزی درگذشت مهتاب نوروزی، مشهورترین سوزن‌دوز بلوچ، شب گذشته در غفلت و بی‌خبری متولیان فرهنگی و در تنهایی و تنگدستی در گذشت.

خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه فرهنگ و هنر- اگر به کاخ نیاوران رفته باشی، لباس آبی و سپید سوزن دوزی شده ای را دیده ای که یک روز از آن فرح پهلوی بوده؛ این لباس را زنی، سوزن‌دوزی کرد که همه عمر در نهایت فقر و بدبختی زندگی کرد و صبح امروز، ۲۴ تیرماه ۱۳۹۱ در بی خبری متولیان فرهنگی به خاک سپرده شد. مهتاب در روستای قاسم‌آباد، در هفت کیلومتری بمپور زندگی و هزینه‌های زندگی‌اش را کمیته امداد پرداخت می‌کرد؛ اتاق کوچکی که در آن به‌سر می‌برد از هرگونه وسیله خنک‌کننده‌ای بی‌بهره بود و گرمای طاقت‌فرسای سیستان و بلوچستان، آزارش می‌داد. مهتاب نوروزی، مشهورترین سوزن‌دوز بلوچ بود که فقر و بی‌کسی را سوزن‌دوزی می‌کرد؛ نماینده مردم بمپور و ایرانشهر در مجلس، وعده و وعید داده بود تا تسهیلاتی برای مهتاب در نظر گرفته شود اما هیچ بهبودی در وضع زندگی او حاصل نشد؛ نه بیمه داشت و و نه حقوقی ثابت. مهتاب زنی سیه‌چرده بود با بیش از ۷۰ سال سن؛ مدت‌ها بود که نمی‌توانست سوزن‌دوزی کند؛ شاید به این خاطر بود که در خانه ۳۰ متری اش به زحمت یک لامپ ۴۰ وات روشن بود؛ نه کولری بود و نه یخچالی تا آب خنکی بنوشی اما مهتاب، مهربان و سخاوتمند بود؛ سفره‌ای رنگین می‌گشود و تو را به تماشای رنگ و طرح دعوت می‌کرد؛ رنگ‌ها و نقش‌هایی که بر تن بی‌جان پارچه نقش بسته بود با تو از هنر و سلیقه و بخشندگی زن سوزن‌دوز بلوچ می‌گفت. زینب برادرزاده مهتاب است و هنر سوزن‌دوزی را از او فراگرفته؛ سازمان میراث فرهنگی ساعتی هزار تومان در اختیار او می گذارد تا این هنر را به زنان بلوچ آموزش دهد؛ اما آن‌گونه که رحیم صلاح زهی می گوید: هدفمندی یارانه‌ها موجب شده زنانی که به خاطر کسب درآمد بسیار ناچیز، سوزن‌دوزی می‌کردند حالا تن به این کار ندهند و تنها با دریافت یارانه، روزگار بگذرانند. از سوی دیگر ورود سوزن‌دوزی‌های وارداتی از افغانستان و پاکستان هم به دلیل ارزان‌تر بودن به سوزن‌دوزی اصیل بلوچ، ضربه زده است. بگذریم از این‌که دستگاه‌های کامپیوتری هم، طرح‌ها و نقش‌های مورد نظر را بر پارچه کپی می‌کنند و به قیمت بسیار ارزان می‌فروشند. مهتاب نوروزی صبح امروز، ۲۴ تیرماه در فقر و تنهایی درگذشت؛ او دیگر تنگدستی را سوزن‌دوزی نمی‌کند؛ دیگر گرمای سیستان و بلوچستان و اتاق کوچکی که هیچ وسیله خنک کننده‌ای ندارد و هر لحظه ممکن است سقفش فروبریزد، او را آزار نمی دهد؛ اما مهتاب همنچنان نگران سوزن‌دوزی بلوچ نیست که فراموش می‌شود و به گوشه قبای کسی هم برنمی خورد.

بانو نوروزی در گذشت خدایش بیامرزاد اما در این گوشه ایران ، در بلوچستان ؛ همانجايي كه فقر مالي ، فرهنگي ، مواد مخدر و قواعد قبيله اي وجود دارد ؛ حداقل از بقيه زنان سوزن دوز حمايت كنيم تا هم اين صنعت دستي كهن ايراني از بين نرود هم كمك و ممر درآمدي باشد براي زنان و خانواده هاي بلوچ و نيز سپري باشد مقابل فقر و قاچاق و اين كار فقط و فقط از متوليان امر بر مي آيد كه متاسفانه ...